W dniach 8-10 kwietnia 2024 r. w siedzibie węgierskiej służby geologicznej (obecnie SZTFH - SARA) w Budapeszcie odbyło się drugie stacjonarne spotkanie wykonawców pakietu roboczego WP3 - Geothermal Energy & Underground Storage projektu Geological Service for Europe (GSEU). Wydarzenie było połączone z pierwszym w tym roku spotkaniem członków grupy eksperckiej EGS – GeoEnergy Expert Group (GEEG), które miało miejsce 11 kwietnia 2024 r. Ze strony Państwowego Instytutu Geologicznego-PIB w spotkaniach uczestniczyły: dr Monika Konieczyńska z Zakładu Geologii Środowiskowej i mgr inż. Paulina Kopera z Zakładu Geologii Złożowej i Gospodarczej.
Spotkanie rozpoczęło się w 8 kwietnia 2024 r. od wycieczki pn. „Thermal Karst of Budapest” do najstarszych w Budapeszcie basenów termalnych przy hotelu Gellért (Gellért Thermal Spa). Tam Annamária Nádor (SZTFH - SARA) zaprezentowała uczestnikom krótkie wprowadzenie do budowy geologicznej węglanowego systemu geotermalnego w rejonie Budapesztu. Uczestnicy mieli możliwość obejrzenia podziemnych instalacji zasilających termy Gellért oraz fragmentów miejskiego systemu grzewczego w Budapeszcie.
Annamária Nádor prezentuje budapesztański system geotermalny, fot. M. Koevoets
Pierwszy dzień obrad poświęcony był realizacji zadań 3.1 i 3.2 pakietu roboczego WP3 projektu GSEU. Zadanie 3.1. dotyczy inwentaryzacji istniejących (krajowych, regionalnych i pan-europejskich) baz danych z zakresu wykorzystania przestrzeni geologicznej dla różnego rodzaju aplikacji związanych z geoenergetyką (tj. geotermia klasyczna, petrotermia, geotermia niskotemperaturowa, podziemne magazynowanie energii w różnych postaciach, w tym wodoru i energii cieplnej, również w warstwach wodonośnych, podziemne składowania CO2, pozyskanie naturalnego wodoru, itp.).
Lukas Janku (CGS) podsumował dotychczasowe prace, które pozwoliły na uzgodnienie istniejących repozytoriów danych, które wejdą do tworzonego rejestru. Obecnie kończy się etap przygotowania niezbędnych opisów wraz z listą atrybutów poszczególnych zasobów. Pavla Kramolišová (CGS) omówiła temat podejścia do metadanych w całym projekcie zaś László Sőrés (SZTFH - SARA) - techniczne aspekty metodyki tworzenie rejestrów warstw informacyjnych.
W czasie krótkiego workshopu uczestnicy spotkania mieli się zastanowić, które kluczowe atrybuty i słowa powinny charakteryzować zgłoszone bazy danych tak, żeby możliwe jak najtrafniej pozwalały na ich odnajdowanie przy pomocy internetowych narzędzi do attrubute i keywords search. Właściwie wytypowane operatory powinny znaleźć się w przygotowywanych pakietach metadanych (do przygotowania w porozumieniu z pakietem roboczym WP7). Wyzwanie okazało się, wbrew pozorom, trudne i najprawdopodobniej będzie musiało być kontynuowane w ramach dalszych prac.
Mniej miejsca poświęcono na dyskusję, w jaki sposób ma być zbudowany rejestr tych repozytoriów i czy zawartości baz będą udostępniane na serwerach macierzystych, czy zostanie zastosowany harvesting danych na serwer EGDI, gdyż takie rozstrzygnięcia będą zapadać w ramach innych pakietów roboczych.
Zadanie 3.2 polega na przygotowaniu pan-europejskiego atlasu potencjału geoenergetycznego (Pan-Eu Atlas of Sustainable GeoEnergy Capacities). Najbardziej zaawansowane prace w obecnej chwili obejmują warstwy informacyjne dotyczące zagadnień związanych z głęboką geotermią.
Ignasi Herms (ICGC) podsumował wykonane dotychczas działania - zaprezentował przygotowane wytyczne, uzgadniane na spotkaniach dwustronnych, które odbywały się przez ostatnie dwa miesiące. Wytyczne zawierają sposób przygotowania poszczególnych warstw informacyjnych, ich formaty oraz terminy dostarczania materiałów. Następnie przedstawił metodologię konstrukcji kolejnych produktów związanych z głęboką geotermią (od wektorowej mapy perspektywicznych obszarów poszukiwawczych do eksploatacji głębokiej energii geotermalnej w UE, przez mapę oceny potencjalnych złóż do eksploatacji głębokich zasobów geotermalnych w formacie 2D, aż do szczegółowej ich ewaluacji w postaci rastrowej mapy 2D/3D. Obecnie wykonywane prace polegają na kolekcjonowaniu i sprawdzaniu dostarczonych danych dotyczących odwiertów i źródeł wód termalnych. Termin dostarczenia pakietów danych wyznaczono na 10 maja 2024 r. zaś zakończenie prac i przekazanie do WP7 materiału dotyczącego głębokiej geotermii przewidziano na 31 maja 2024 r.
Na koniec Norbert Caldera (ICGC) udzielił odpowiedzi na pytania, które pojawiły się podczas spotkań bilateralnych. Były to mi.in. wytyczne dotyczące głębokości odwiertów, temperatury wód uznawanych za termalne, wdrożenia klasyfikacji Moeck i harmonogramu dostarczania danych.
W kolejnym wystąpieniu Norbert Caldera (ICGC) zaprezentował opracowaną przez katalońską służbę geologiczną aplikację 1D-HIP-HSP-Calculator, która ma pozwolić na liczenie potencjału cieplnego (heat in place) złóż geotermalnych i potencjału wysokotemperaturowego magazynowania energii cieplnej (heat storage potential). Narzędzie może być wykorzystane do harmonizacji atrybutów w warstwach atlasu, zwłaszcza w przypadku transgranicznych basenów geotermalnych i przygotowaniu arkuszy informacyjnych (fact-sheets) w ramach zadania 3.2.
Następnie Ignasi Herm (ICGC) i Annamária Nádor (SZTFH - SARA) przypomnieli koncepcję klasyfikacji basenów geotermalnych według ich warunków geologicznych (Moeck, 2014) jak również propozycję oceny poziomu gotowości zasobów geotermalnych (Geothermal Resource Readiness Level – GRRL), która ma służyć do klasyfikowania i mapowania w skali regionalnej zbiorników geotermalnych pod względem stanu ich rozpoznania. Taka ewaluacja pozwoli łatwiej adresować inwestycje, ale i nowe badania, tam, gdzie rozpoznanie jest wciąż niewystarczające. Koncepcja będzie rozwijana (przez analogię do koncepcji TRL (Technology Readiness Level) czy SRL (Society Readiness Level) wspólnie z GEEG w ramach projektu.
Podobną propozycję dla oceny potencjalnych składowisk dwutlenku węgla - gotowości składowania (Storage Readiness Level) przedstawiła Maxine Akhurst (BGS). W podgrupie tematycznej CO2 storage przygotowano formularz, który każda ze służb ma wypełnić i przesłać do koordynatora grupy oraz wytyczne co do przygotowania warstw tematycznych związanych z podziemnym składowaniem CO2.
Maxine Akhurst (BGS) prezentuje formularz do oceny stopnia rozpoznania formacji pod składowanie CO2 (Storage Readiness Level), fot. M. Konieczyńska
Dzień pierwszy zakończyła podsumowaniem Maayke Koevoets (TNO). Drugi dzień spotkania rozpoczął się prezentacją Cornelii Steiner (GeoSphere Austria) i Lukasa Janku (CGS), w której omówione zostało zadanie 3.3, dotyczące internetowego hubu wiedzy i kompetencji w zakresie zrównoważonego potencjału geoenergetyki (Knowledge and Competence Hub for Sustainable Geo-Energy Capacities - SGEC).
Zadanie to polega na ustanowieniu centrum wiedzy i kompetencji z informacjami i narzędziami wspierającymi zharmonizowaną ocenę i ewaluację europejskich możliwości wykorzystania zasobów podziemnych dla szeroko pojętej zrównoważonej geoenergetyki. Ma to być uporządkowany tematycznie portal, z możliwością wyszukiwania słów kluczowych i zesłownikowanych atrybutów. Centrum ma służyć harmonizacji metod oceny zrównoważonego potencjału aplikacji geoenergetycznych (sustainable geoenergy capacities - SGEC) stosowanych przez europejskie służby geologiczne, ale także ma być skierowane do szerokiej społeczności naukowej i międzynarodowej społeczności zainteresowanych stron (stakeholders). Ma być narzędziem wspierającym strategiczną współpracę różnych interesariuszy i edukację społeczną.
Szczególna uwaga zostanie poświęcona potencjalnym studiom przypadków i wytycznym wspierającym wdrażanie UNFC-2019 w odniesieniu do zasobów energii geotermalnej i projektów związanych z podziemnym składowaniem i magazynowaniem energii.
W dalszej części prelegenci zaprezentowali zakres do tej pory wykonywanych prac (głównie w ramach pakietów roboczych WP7 i WP9) związanych z tworzeniem i rozpowszechnianiem już zdobytej wiedzy na temat zagadnień objętych zakresem GSEU, sieci kontaktów ekspertów EGS i wykonawców obecnego projektu oraz opracowywaniem bazy interesariuszy.
W pierwszej kolejności prace skupiają się na zebraniu i zaimplementowaniu informacji dotyczących zakończonych projektów naukowo-badawczych do predefiniowanego schematu relacyjnej bazy danych.
Drugim krokiem będzie próba przetworzenie tejże bazy na grafową bazę danych, wykorzystującą struktury grafów z węzłami, krawędziami i własnościami dla przechowywania oraz udostępniania danych, jak również do obsługi zapytań semantycznych. Baza taka zapewni możliwość bezindeksowanego wyszukiwania, bo każdy jej element będzie zawierał bezpośredni wskaźnik na sąsiadujące elementy. Włączenie do tej bazy informacji na temat ekspertów z poszczególnych dziedzin i zagadnień objętych projektem umożliwi budowę sieci wsparcia dla podmiotów zewnętrznych oraz ułatwi zacieśnianie współpracy w ramach networkingu krajowych służb geologicznych (GSO).
Do dalszej dyskusji pozostaje zagadnienie, jak szeroko ma być rozbudowana sieć ekspertów EGS (czy tylko członkowie grup eksperckich EGS plus merytoryczni realizatorzy pakietów roboczych WP2-WP5, czy należy uwzględnić ekspertów zewnętrznych z uczelni wyższych i podmiotów komercyjnych) oraz które europejskie i narodowe projekty naukowo-badawcze ma obejmować. Trzeba też będzie zdecydować, czy dostęp do bazy danych ma być otwarty, czy możliwy jedynie dla zarejestrowanych użytkowników.
Sesję zakończył workshop w czterech grupach roboczych, które miały przedstawić koncepcję projektu strony internetowej, stanowiącej centrum wiedzy i kompetencji.
Przed przystąpieniem do drugiej części panelowej uczestnicy zostali zaproszeni na krótką wycieczkę po budynku, w którym odbywało się spotkanie. Miejsce to zostało zaprojektowane w połowie XIX w. specjalnie jako siedziba węgierskiej służby geologicznej, która jest najstarszym instytutem naukowo-badawczym w kraju. Obecnie w budynku mieści się również budapesztańskie Muzeum Geologiczne, które może poszczycić się największą kolekcją geologiczną na Węgrzech.
Pracownik Instytutu zwięźle opowiedział historię projektowania i powstawania Instytutu. Zwrócił uwagę na wyróżniający się dach, pokryty turkusową dachówką, którego kolor i kształt mają odzwierciedlać starożytny Ocean Tetydy, a inne detale budynku w podobny sposób łączą motywy architektoniczne i geologiczne, takie jak mozaiki przypominające jaskinie na podłodze przy wejściu i detale skamieniałości zdobiące fasadę.
Fasada oraz mozaika i motywy geologiczne na dachu budynku węgierskiej służby geologicznej SZTFH – SARA, fot. M. Koevoets i M. Konieczyńska
Drugą sesję rozpoczęła praca w czterech grupach. Zadanie polegało na dyskusji na temat zasadności, zalet i wad określania poziomu gotowości geotermalnej poszczególnych krajów. Głównym zastrzeżeniem do omawianego systemu było wskazanie rozbieżności w wyznaczaniu potencjałów przez różne kraje w obrębie tych samych obszarów poszukiwawczych zwłaszcza obszarów transgranicznych ciągnących się wzdłuż głównych stref uskokowych.
Pierwszym krokiem harmonizacji transgranicznych ma być uzgodnienie klasyfikacji obszarów geotermalnych według przedstawionego przez Norberta Calderę (ICGC) podziału ze względu na transport energii na obszary zdominowane przez konwekcję, gdzie energia jest transportowana przez cyrkulację wód z dołu płytszych zbiorników lub na powierzchnię oraz obszary, gdzie transport energii oparty jest na kondukcji, czyli przewodnictwie cieplnym skał. Duże obszary wzdłuż głównych stref tektonicznych mają być dzielone na mniejsze baseny dla zapewnienia łatwiejszej harmonizacji danych.
Podsumowaniem dnia była krótka sesja prowadzona przez Maayke Koevoets (TNO), w której przedstawiła znaczenie wzajemnych połączeń między poszczególnymi grupami zadaniowymi.
Dzień trzeci spotkania poświęcony był na obrady w ramach grupy eksperckiej EGS GeoEnergy Expert Group. Zgodnie z ustaleniami z zeszłorocznego spotkania w Madrycie, obecnie grupa podzielona jest na trzy grupy tematyczne, obejmujące geotermię, podziemne magazynowanie energii, podziemne składowanie dwutlenku węgla oraz grupę techniczną odpowiedzialną za komunikację wewnątrz grupy (m.in. poprzez private area na stronie www EGS), jak i otwarcie grupy dla podmiotów zewnętrznych.
Koordynatorzy poszczególnych grup tematycznych przedstawili krótkie podsumowania działań od ostatniego spotkania w Madrycie oraz plany na przyszłość.
Ceri Vincent (BGS) zwróciła uwagę na istotność mającego się ukazać na przełomie kwietnia i maja dokumentu Komisji Europejskiej pn. Net Zero Industry Act, który ma wprowadzać wymóg upubliczniania informacji przez przemysł. Wszyscy liczą na to, że wymóg ten spowoduje upublicznienie danych geologicznych do tej pory będących własnością przemysłu wydobywczego, co pozwoli na otwarcie nowych projektów badawczych, zwłaszcza tam, gdzie dane te mogą posłużyć rozwojowi technologii z zakresu wykorzystania geotermii i podziemnego magazynowania energii.
Stefan Ladage (BRG) zaproponował ewentualne utworzenie jeszcze jednej grupy merytorycznej, która zajęłaby się tematyką poszukiwań naturalnych wystąpień wodoru, co spotkało się z poparciem przynajmniej w zakresie konieczności podjęcia współpracy w tej dziedzinie w ramach GEEG. Uzgodniono, że zostanie rozesłana kwerenda na temat zainteresowania tym tematem wśród służb narodowych.
Staša Borović (HGI-CGS), przewodnicząca grupy technicznej odpowiedzialnej za komunikację poruszyła kwestię wspólnej z GSEU bazy danych ekspertów i możliwość rozszerzenia GEEG. Staša wskazała też na potrzebę rozwijania współpracy GEEG z innymi organizacjami i sieciami naukowymi zajmującymi się geoenergetyką, takimi jak CO2Net, EGEC, ENeRG Net, EERA, itp.
Przewodnicząca grupy eksperckiej Annamária Nádor (SZTFH - SARA) w podsumowaniu zebrała wszystkie poruszane kwestie. Ze swojej strony wezwała wszystkich członków GEEG do aktywnej współpracy w ramach Subsurface Integrated Spatial Planning Task Force (SISP) i zaznaczyła bardzo silną potrzebę współpracy z zespołem EGDI (European Geological Data Infrastructure), zarówno w ramach GSEU, jak i poza nim.
W czasie końcowej dyskusji została zgłoszona potrzeba pilnego przeglądu jakości danych do światowej mapy strumienia cieplnego i przeglądu europejskiej mapy strumienia cieplnego. Poruszona została też kwestia odpowiedzialności za nieaktualne dane geologiczne udostępniane przez różne serwisy i portale.
Dyskusja nt. odpowiedzialności za nieaktualne dane geologiczne, spotkanie GEEG 11.04.2024, fot. M. Konieczyńska
Raportowanie działań grupy eksperckiej ma się odbywać w interwałach rocznych. Jest duży nacisk na ukierunkowanie aktywności na strategie i inicjatywy europejskie.
Tekst: Monika Konieczyńska
